Na jaren steggelen liet de EU in 2011 eindelijk de natuurlijke zoetstof stevia toe op de Europese markt. Inmiddels hebben steviaklontjes en zoete caloriearme frisdranken een vaste plek in het schap veroverd. Zelfs Coca-Cola en Pepsi Cola hebben nu een variant met stevia. Die bevatten echter nog steeds een boel suiker.
In Leuven zal Jan Geuns een zucht van opluchting hebben geslaakt toen de EU eindelijk stevia toeliet. De hoogleraar onderzocht jarenlang de natuurlijke zoetstof uit Zuid-Amerika, en streed voor toelating van de zoetstof op de Europese markt. Geraffineerde stevia bevat vooral stevioside, een verbinding die wel tweehonderd- tot driehonderdmaal zo zoet als suiker is en bovendien caloriearm. Dat klinkt als een ideale zoetstof voor diabetici, en het schijnt dat die stof ook een gunstig effect op de bloeddruk heeft. Hij is ook nog eens bestand tegen hoge temperaturen, in tegenstelling tot synthetische zoetstoffen zoals aspartaam en sacharine. Je kunt er dus zelfs mee bakken.
De EU deed echter jarenlang zeer moeilijk over toelating van stevia als zoetstof op de Europese markt. Naar het schijnt lag het probleem onder meer in de variabele samenstelling. Vreemd, eigenlijk, want andere exotische natuurproducten zoals thee en koffie worden al eeuwen in Europa verhandeld terwijl de precieze samenstelling daarvan varieert en evenmin alle bestanddelen bekend zijn. Boze tongen hadden het zelfs over een complot, over een lobby van producenten van synthetische zoetstoffen die bij het horen van het woord stevia het klamme zweet op het voorhoofd voelden. Waarom had de overheid in bijvoorbeeld Japan of Brazilië dan geen problemen met stevia?
Stevia mag nu in Europa, of beter gezegd het geraffineerde product dat naast stevioside het verwante rebaudioside kan bevatten, en het kreeg daarbij een E-nummer, E960. Stevia is afkomstig van het plantje Stevia raubadiana (of honingkruid), het wordt gewonnen uit de bladeren daarvan. Gedroogde bladeren mogen nog steeds niet als ‘zoetstof’ worden gebruikt. De lever zet stevioside om in een verbinding die het lichaam veilig verlaat. De glucosegroepen in het molecuul kunnen daarom geen rol in de stofwisseling spelen, vandaar dat die stof caloriearm is.
Mespuntje
Nu zien we dus dozen met steviaklontjes in het schap, als alternatief voor suikerklontjes. Ze zijn een beetje prijzig, maar we betalen natuurlijk graag extra voor gezonder leven. Een caloriearm alternatief voor suiker is in de praktijk gemakkelijker dan iets minder suiker doseren. Dat het alternatief natuurlijk is maakt het bovendien sympathieker dan synthetische zoetjes. Kritische consumentenorganisaties zoals Foodwatch hebben geklaagd over het feit dat sommige klontjes vooral zoet smakend zetmeel (maltodextrine) bevatten en slechts drie procent stevia. Je wilt echter geen potje met zuiver stevia-extract. Mensen zijn namelijk niet zo handig in het doseren van mespuntjes, en je hebt natuurlijk zeer weinig stevia nodig voor een mok zoete thee. Over wat een redelijke prijs is, valt natuurlijk te discussiëren.
Het basisskelet van stevioside is de diterpeen steviol, een structuur met twintig koolstofatomen. Daaraan zijn drie glucosegroepen gekoppeld. De waterstofatomen heb ik vervangen door klontjes.
De mensen van Vrumona in Bunnik lanceerden in 2013 Holy Soda, een met stevia gezoet koolzuurhoudend frisdrankje met vruchtensap erin. Die merknaam klinkt stukken hipper dan Sourcy, het mineraalhoudende water dat ze daar produceren en dat al decennia in de schaduw van Spa blijft verkeren. De hippe frisdrank is vrij van toegevoegde suiker en kunstmatige zoetstoffen. Karvan Cévitam kwam met limonadesiroop op basis van stevia, en ook daarin is de enige suiker afkomstig van het vruchtenextract. Er zijn nog meer producten met stevia bij de kruidenier, maar ik raad de argwanende consument aan om toch de kleine lettertjes lezen, want soms zitten er wel degelijk suiker en synthetische zoetstoffen in een product, naast het geafficheerde natuurlijke caloriearme stevia.
Coca-Cola en Pepsi Cola hebben recent hun steviavarianten op de markt gebracht, Coca-Cola ‘Life’ en Pepsi Next, beide met een groene verpakking. De oorspronkelijke, normale cola’s zijn ontzettend zuur. Ik heb dat ooit gemeten met een pH-meter en schrok van de 2,5. Het menselijk gebit wordt daar niet blij van. Dat proef je niet omdat er zoveel suiker in zit. In de steviavarianten is het suikergehalte met eenderde teruggebracht. Mensen willen minder suiker in de voeding, maar wel de smaak behouden, zo blijkt uit marktonderzoek. Tja, tweederde van veel is nog steeds veel, denk ik dan. Dat noem ik niet caloriearm. Hoe zuur die nieuwe cola’s zijn, heb ik bij gebrek aan een pH-meter niet kunnen testen, maar steviosiden zijn bij een pH van 3 tot 9 stabiel dus die cola zal iets minder zuur zijn.
Puzzel
Nu bepalen er meer factoren het mondgevoel van een frisdrank, zoals viscositeit (stroperigheid) en de hoeveelheid koolzuur, en dan is er de mogelijk bittere nasmaak. Ik kan me daarom voorstellen dat het geen eenvoudige opgave is om een steviavariant van cola te maken die geheel vrij is van suikers en synthetische zoetstoffen en toch voor de gewenste dorstlessende emotie zorgen. Dat is een leuke puzzel om in het laboratorium uit te zoeken.
Voorlopig kunnen we blijven dromen van suikerloze cola zonder synthetische zoetstoffen verpakt in, als het werkelijk de bedoeling is om te appelleren aan de consument die weinig calorieën en veel duurzaamheid wil, een fles gemaakt van biologische kunststof.