In juli 2017 ontdekt de NVWA dat er in eieren het insecticide fipronil is beland, en daarmee ontstaat er volop gekakel in eierenland, in de media en straks vast ook in de politiek. Tal van kippenboeren maken zich grote zorgen over hun toekomst. Kunnen ze iemand aansprakelijk stellen, kan de overheid helpen, hoe krijgen ze hun bedrijf weer schoon? Supermarkten vragen zich op hun beurt af of ze die kippenboeren aansprakelijk kunnen stellen. Fabrikanten die eieren in hun producten verwerken, van mayonaise tot appeltaarten, zullen naarstig nagaan of ze wel de juiste eieren hebben gekocht. En ondertussen vraagt de consument in binnen- en buitenland zich af of die wel een eitje bij hun zondagse ontbijt zal nemen.
De hoeveelheid fipronil in de eieren is zo laag, zo betoogde hoogleraar toxicologie Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht op tv, dat je wel een paar duizend eieren met de hoogst aangetroffen dosis moet eten wil je er als consument last van hebben. De meeste eieren afkomstig van de betrokken eierenproducenten bevatten een lagere dosis. Het directe risico valt dus wel mee. Het middel belandt ook in het vet van de kip. Blijkbaar moeten kippen enige tijd op dieet en daarbij hun vet verbranden, om alle opgehoopte fipronil kwijt te raken. Een snelle carrière als soepkip lijkt voor hen daarmee uitgesloten.
Tekenvrij
Het stofje fipronil is in de jaren tachtig ontwikkeld door het bedrijf Rhône-Poulenc en begin jaren negentig op de markt gebracht. Het werkt uitstekend tegen insecten en mijten, en daarom zit het bijvoorbeeld in vloeistof waarmee honden en katten tekenvrij worden gemaakt. Het middel wordt ook ingezet als zaadbeschermingsmiddel, bijvoorbeeld bij zonnebloem en maïs, en voor de bestrijding van mieren en termieten. Maar op die kippenboerderijen had fipronil niet mogen worden gebruikt. Die arme kippenboeren vertrouwden erop dat dat bij de ongediertebestrijding op hun bedrijven ook niet het geval was.
De verbinding fipronil bevat zes fluoratomen (lichtblauw) en twee chlooratomen (groen). De vier waterstofatomen zijn hier als kleine eitjes weergegeven. De overige atomen hebben de gebruikelijke kleuren donkergrijs (koolstof), blauw (stikstof), rood (zuurstof) en geel (zwavel).
Fipronil werkt in op de overdracht van zenuwsignalen via de neurotransmitter gamma-aminoboterzuur, die doorgaans een remmende invloed op de activiteit van zenuwcellen heeft. Hyperstimulatie noemt men het effect van het middel op het ongedierte, en erg hyper worden is ongezond voor die beestjes.
In 2002 belandden de rechten op fipronil bij Bayer, dat de rechten een jaar later weer doorverkocht aan BASF. Op advies van de Europese voedselwaakhond EFSA heeft de Europese Commissie in een richtlijn het middel tot september 2017 toegelaten voor bepaalde toepassingen, maar verwacht wel dat BASF studies levert waarin de risico’s van het fipronilgebruik voor zaadetende vogels, bijen en zoogdieren worden beschreven. Nu is het maar afwachten of alle heisa rond fipronil gevolgen zal hebben voor een volgende Europese richtlijn voor het gebruik van fipronil en enkele andere bestrijdingsmiddelen.